Przy wyborze drewna nie należy kierować się tylko jego urodą. Trzeba bowiem pamiętać, że podłoga to jeden z najintensywniej pracujących elementów budynku, a jej górna warstwa – narażona na działanie czynników fizycznych i chemicznych – musi być szczególnie wytrzymała.
Wymagania te spełnia lite drewno, pod warunkiem jednak, że dopasujemy jego rodzaj (dominujące cechy użytkowe) do pomieszczenia, w którym będzie ułożone. Inne wymogi stawia się podłogom w pomieszczeniach o małej intensywności ruchu (takich jak sypialnie i garderoby), inne w ciągach komunikacyjnych, a jeszcze inne – w kuchniach i łazienkach.
Podłogi drewniane – wybór materiału podłogowego
W nowo wznoszonych domach decyzja o rodzaju posadzek powinna być podjęta już na etapie budowy, bowiem od ich grubości zależy grubość podłogi, a więc i wysokość pomieszczenia. Grubość poszczególnych typów pokryć (desek podłogowych, deszczułek parkietowych, listewek mozaikowych – zarówno standardowych, jak i do układania na sztorc – a także płyt parkietowych) jest różna – od 8 (mozaiki) do 35 mm (deski). Warto o tym pamiętać także przy łączeniu różnych posadzek (na przykład parkietu i desek), wylewki powinny być przygotowane pod konkretną okładzinę, by gotowe podłogi licowały i nie powstawały na nich uciążliwe progi.
Podczas remontów i wymiany podłóg zwykle nie mamy tak dużych możliwości i swobody wyboru pokrycia podłogowego, bo wylewki są już wykonane. Warto więc przed rozpoczęciem poszukiwań zorientować się, w jakiej grupie pokryć drewnianych możemy wybierać.
Podłogi drewniane – rodzaje i gatunki drewna
Tradycyjnie stosowane na podłogi krajowe drewno, na przykład sosna, modrzew, dąb, jesion, buk i brzoza, zostały uzupełnione o wiele gatunków i rodzajów drewna egzotycznego. Pochodzą one z całego świata, na przykład ipe, kurbial, tatażuba, gombeira, amarant, astronium i gombeira – z Ameryki Południowej, kempas, merbau i teak – z Azji i Oceanii, natomiast bilinga, paduk, zakrwin, bubinga, chlorofora, wenge, sapeli, zebrano – z Afryki.
O ile nie ma wątpliwości, co do nazw stosowanych wobec drewna krajowego, w odniesieniu do drewna egzotycznego nie jest to już tak oczywista kwestia. Często jeden rodzaj drewna egzotycznego ma kilka określeń handlowych lub – co gorsza – jedną nazwą (bywa zresztą błędna) określa się kilka, zupełnie różnych rodzajów drewna.
W Unii Europejskiej od 2003 roku terminologię tę porządkuje norma, również w Polsce wprowadzony został jej i obowiązuje odpowiednik. W naszym kraju jednak zapisy te nie są niestety respektowane. Najpewniejszym wyróżnikiem rodzaju lub gatunku drewna jest zatem jego nazwa łacińska – powinniśmy więc żądać jej od sprzedawcy albo producenta parkietu czy desek. To istotne, bowiem wcale nie tak rzadko zdarza się, że mniej szlachetny rodzaj drewna, o zdecydowanie mniej korzystnych właściwościach, jest sprzedawany pod nazwą i w cenie tego lepszego.
Podłogi drewniane – wybór gatunku
Pierwszym kryterium jest zwykle wizualna atrakcyjność drewna, która najczęściej zresztą przesądza o naszym wyborze. Decydując się na podłogę drewnianą miejmy jednak na uwadze, że materiał ten został wytworzony siłami natury i każdy jego kawałek jest inny. Nie jest to wada – na tej wyjątkowości opiera się piękno drewna. Oczywiście nie mniej istotna jest cena, niestety zazwyczaj bardziej dekoracyjne drewno, zwłaszcza jeśli ma przy tym o dobre właściwości użytkowe, jest droższe.
Rysunek drewna. Tworzą go wszystkie elementy strukturalne drewna dostrzegalne „gołym” okiem (o wielkości powyżej 0,1 mm). Należą do nich m.in. przyrosty roczne, promienie drzewne oraz specyficzny układ włókien.
Drewno egzotyczne, pozyskane z drzew tropikalnych ma kilka cech odróżniających go od drewna z drzew rosnących w strefie umiarkowanej (krajowych). Rosnące nieprzerwanie drzewa lasów deszczowych często nie wytwarzają rozróżnialnych przyrostów rocznych i są zwykle intensywnie zabarwione (na przykład ipe, paduk, amarant, bubinga, merbau, wenge i gombeira). U wielu rodzajów drewna egzotycznego rysunek na przekroju promieniowym wzbogacają rożne odmiany falistego przebiegu włókien.
Połyskujące regularne pasy, tzw. pasiasty skręt włókien, występuje natomiast w drewnie mahoni oraz u innych rodzajów, na przykład kempas, chlorofora, tatażuba i ipe, a mniej regularny układ w drewnie bilingi, bubingi i amarantu. W drewnie twardzieli zakrwinu, kurbialu, teaku, paduka i bubingi często obecne są ciemniejsze smugi (barwne linie), a w drewnie wenge i zebrano – specyficzny, naprzemienny układ jaśniejszych i ciemniejszych obszarów.
Barwa drewna. Przy porównywaniu kolorystyki należy pamiętać, że może się ona bardzo zmieniać w zależności od pochodzenia partii drewna (a dokładnie od miejsca i warunków, w jakich rosły drzewa). Świeżo przetarte drewno zawsze mniej lub bardziej ciemnieje pod wpływem światła i tlenu zawartego w powietrzu. Szczególnie intensywnie procesy te zachodzą w drewnie merbau i gombeiry, a także chlorofory, paduka, tatażuby i kurbialu. Barwa drewna ipe i merbau może także ulegać radykalnej zmianie w kontakcie ze składnikami niektórych lakierów o odczynie zasadowym.
W ogromnej liczbie gatunków drewna egzotycznego nietrudno o pomyłkę. Wiele z nich ma bowiem łudząco podobny wygląd. Jeżeli towarzyszą temu zbliżone właściwości użytkowe, takie gatunki mogą stanowić wzajemne substytuty, (na przykład mahoń sapeli i mahonie amerykańskie, chlorofora i teak). Niestety nie zawsze tak jest – podobne wizualnie gatunki mogą mieć znacząco różne właściwości, na przykład bardzo wytrzymałe i twarde drewno kempas i mahoń sapeli lub teak i kurbial.
Podłogi drewniane – gęstość i twardość drewna
Gęstość jest podstawową cechą drewna, z którą ściśle związane są jego pozostałe właściwości fizyczne i mechaniczne – wraz ze wzrostem gęstości rośnie wytrzymałość i sprężystość drewna oraz jego twardość.
Gęstość drewna posadzkowego. Gęstości drewna liściastego stosowanego na materiały podłogowe powinna wynosić co najmniej 600 kg/m3, a iglastego – 500 kg/m3. Do bardzo ciężkich, o gęstości ponad 800 kg/m3, praktycznie nieosiągalnej dla drewna krajowego, należy aż 12 rodzajów dostępnych na naszym rynku gatunków drewna egzotycznego. One najlepiej nadają się na mocno obciążone podłogi w ciągach komunikacyjnych. Do ciężkich i umiarkowanie ciężkich należą na przykład mahoń, paduk, chlorofora. Najmniej wytrzymałe są gatunki umiarkowanie lekkie, takie jak sosna i modrzew. Lżejsze rodzaje drewna nie nadają się na materiały podłogowe.
Twardość drewna posadzkowego. . To ważna cecha, bo od niej zależy okres użytkowania elementów drewnianych narażonych na ścieranie, co w szczególności dotyczy materiałów podłogowych. Zgodnie z zaleceniami europejskich organizacji normalizacyjnych drewno podzielono na 4 klasy według rosnącej twardości i tym samym odporności na ścieranie:
* klasa B (średnia odporność na ścieranie), np.: brzoza, sapeli, teak;
* klasa C (duża odporność na ścieranie), np.: buk, jesion, dąb, bilinga, paduk, chlorofora;
* klasa D (bardzo duża odporność na ścieranie), np.: gombeira, merbau, kempas, kurbial, ipe.
Trzeba pamiętać, że właściwości drewna zależą również od jego wilgotności. Standardowo bada się je dla materiału o wilgotności 12%, czyli stanu powietrzno-suchego. Drewno na posadzki powinno mieć wilgotność od 7 do 11%, a niektóre gatunki egzotyczne nawet niższą.
Podłogi drewniane – stabilność wymiarowa
Lite drewno jest wrażliwe na wilgoć zawartą w powietrzu. Gdy jest ono suche, drewno oddając zmagazynowaną wilgoć kurczy się, a kiedy zawartość pary wodnej rośnie, drewno wchłania ją i rozszerza się. Nie jest to jednak wartość stała dla wszystkich gatunków, wykazują bowiem różną podatność na zmiany wymiarów. Im większa jest kurczliwość drewna, tym bardziej narażone jest ono na pękanie i paczenie (tabela na str. 114).
Grupę drewna stabilnego wymiarowo (o małej kurczliwości) tworzy kilka rodzajów drewna egzotycznego: zakrwin, paduk, merbau, teak, tatażuba i chlorofora; nie ma w niej gatunków rodzimych. Większość gatunków należy do grupy o średniej kurczliwości, a zdarzają się i takie, które „pracują” mocniej (na przykład bilinga, buk, kempas i gombeira).
Dla stabilności wymiarowej elementów podłogowych z drewna litego ma znaczenie także sposób wycięcia tych elementów, a także – ich grubość, kształt i dominujące przekroje drewna. Kupując materiały podłogowe zwracajmy uwagę na to, jakie przekroje dominują na warstwie licowej – powinny to być przekroje promieniowe (podłużne). Jeśli zamierzamy układać deski podłogowe, zwróćmy uwagę na stosunek ich szerokości do grubości, który powinien być mniejszy niż 6, inaczej będą narażone na paczenie.
Ze względu na częste zamiany mikroklimatu w ogrzewanych centralnie pomieszczeniach (wysoka wilgotność wiosną i latem, niska – jesienią i zimą, gdy działa ogrzewanie) nie wszystkie rodzaje materiałów podłogowych powinny być w nich stosowane. W takich warunkach na przykład szerokie deski o niewielkiej grubości, z przekrojami stycznymi (poprzecznymi) na płaszczyznach najpewniej ulegną silnemu łódkowaniu, czyli wyginaniu się krawędzi ku górze.